dinsdag 8 augustus 2017

Opscheppers

     De beroemde dichter Dante Alighieri (1265-1321) kende geen Grieks. Dat is geen schande. Weinig geleerden in zijn tijd kenden Grieks. Zelfs Petrarca die een halve eeuw later leefde en heel vlijtig studeerde, kende geen Grieks en kwam daar rond voor uit. Maar Dante spreekt over de taal alsof hij ze wél kent. Ergens schrijft hij terloops over de onvertaalbaarheid van gedichten. De muzikale eigenschappen kan men niet overbrengen van de ene taal naar de andere, zegt hij. En als een kenner gaat hij verder: ‘Hierdoor komt het dat men Homerus niet uit het Grieks in het Latijn heeft vertaald, zoals men dat met de andere geschriften van de Grieken wel heeft gedaan.’
     Dan krijg je toch een beeld van Dante die voor het ontbijt een zang van de Illias leest, met de lintjes van zijn kap speelt en dan zucht: ‘Nee, dàt vertalen, daar is geen beginnen aan. Zoals Homeros het houwen van de zwaarden weergeeft in de klanken van zijn woorden, dat kunnen wij niet in ons Latijn of ons Italiaans.’
     Het doet me denken aan die keer dat Hugo Claus ontvangen werd in het boekenprogramma van Bernard Pivot. Pivot prees de schitterende vertaling van Het verdriet van België - Le chagrin des Belges – waarop Claus hem vroeg of hij, Pivot, dan Nederlands kende. Claus ergerde zich merkbaar aan het bekakte sfeertje van het programma. Toen het gedaan was, slaakte hij een zucht. Minstens een luisteraar meent gehoord te hebben dat Claus bij die gelegenheid stilletjes zei: ‘Krabbelanmegatski’.

5 opmerkingen:

  1. Het klankrijke Grieks in de Ilias was ook nodig voor de orale overdracht van dit dichtwerk uit de Mediterrane Bronstijd. Het werd pas in de IJzertijd neergepend. Om zoiets te vertalen, dient men zelf de oorspronkelijke taal grondig te kennen en bovendien ook nog in zijn eigen taal groot meesterschap te vertonen. Daarom spreken de Italianen, de Renaissance wereldburgers van de Middeleeuwen van "Traduttore traditore" of vertalers zijn verraders. Uitzonderingen bevestigen de regel: Longfellows "Song of Hiawatha" uit 1855 werd in 1886 door Guido Gezelle herdicht. Zijn "Lied van Hiawatha" is zelfs beter dan het oorspronkelijke dichtwerk. PS. Longfellow vertaalde zelf de Ilias in het Engels ten behoeve van zijn lezers. Blijkbaar geen opschepper, dus.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Longfellow heeft heel veel vertaald, uit heel veel talen. Je leest inderdaad soms dat Gezelles vertaling van Hiawatha beter is dan het origineel. Ik heb alleen die vertaling gelezen, als kind, dus ik kan het niet weten. Maar de stukjes die ik wel in het Engels gelezen heb, klinken in elk geval ook heel zangerig.
      Most beloved by Hiawatha
      Was the gentle Chibiabos,
      He the best of all musicians,
      He the sweetest of all singers.
      Enzovoort.

      Verwijderen
    2. Zowel Longfellow als Gezelle waren lyrische dichters uit de Romantiek. Beiden waren vurige christenen. Gezelle was bezeten door een ultramontane maar ook anglofiele missioneringszucht. Geen wonder dat hij zich aansloot bij de Engelse en Ierse katholieken, die toen hun burgerrechten bekwamen. Een en ander speelt ook mee in het lied van Hiawatha, die als een Messias onder Indianen voorgesteld wordt. Ik heb, maar smaken verschillen, de indruk dat de polyglotte Gezelle ietsje lyrischer was dan Longfellow. Het kan ook zijn dat we in onze taal slechts weinig lyrische dichters kennen i.t.t. de ons omringende taalgebieden en dat men geconfronteerd met zo'n uiting dit onbewust hoger schat dan het oorspronkelijk werk.

      Verwijderen
    3. Uiteraard is het gewoon zo, dat Longfellow het stramien van zijn lyrische ontboezeming ontwierp en vertolkte. Guido Gezelle was een zeer begaafde vertolker, die wellicht lyrisch en qua vorm het oorspronkelijke overtrof. Maar zonder de bron, had hij iets anders dienen te vinden.

      Verwijderen
  2. Bernard Pivot was een minzaam man, volledig geïntegreerd in de Franse mediacultuur begon hij op FR2 tussen 2002 en 2005 de blik te verruimen tot de niet-Franse cultuuruitingen. Zo kwam ook Claus in het vizier. Dat het 'bekakte' 'pseudo-intellectuele' Franse sfeertje, Claus niet beviel is duidelijk. Wat kon men anders verwachten?

    BeantwoordenVerwijderen